Από τις μέχρι σήμερα διατυπωμένες υποθέσεις για τις πηγές της έμπνευσης του Ανδρέα Κάλβου, η άποψη του Κ.Θ.Δημαρά είναι ίσως η πιο γνωστή και η, από τους περισσότερους , πλέον αποδεκτή. ( 1 )
Κατά τον Δημαρά , λοιπόν, ο Κάλβος στην ποίησή του, καθοδηγημένος από τον Φώσκολο ( 2 ) ακολούθησε την τάση, που ήταν “διάχυτη στις Ευρωπαϊκές φιλολογίες από τον 18ο αι. και αποτελούσε θεμέλιο των αισθητικών διδαγμάτων της εποχής του” ( 3 ) Σύμφωνα με αυτήν εφάρμοσε στο έργο του την αρχή της μίμησης των αρχαίων προτύπων, “όπως τα γνώρισε μέσω των Ελλήνων δασκάλων του και της ιταλικής λογοτεχνίας”, που άκμαζε στο περιβάλλον του Φώσκολου.Γενικά ακολούθησε τους αρχαίους, δανειζόμενος από αυτούς λέξεις, εικόνες, φραστικούς τρόπους και ειδικά προτίμησε τον Όμηρο από τα έπη του οποίου και δανείστηκε εικόνες. Τέλος κάποιες σύντομες εικόνες παρέλαβε από το βρετανικό κύκλο επικολυρικών ποιημάτων του Ossian .(4)
Όμως ποιοι ήταν οι μηχανισμοί που ανατροφοδότησαν τον μεγαλωμένο μακριά από τις ελληνικές περιοχές Κάλβο με ελληνικές εικόνες , εκτός βεβαίως εκείνων που συγκράτησε η παιδική του μνήμη ή που απέκτησε από τα ταξίδια του ( Πρβλ τις Ωδές : “Ο Φιλόπατρις” και “Εις Σάμον” )(5) για τα οποία , μάλιστα , είναι ισχυρή η υπόθεση (αν έγιναν πάνω στο βασικό άξονα μετακινήσεων από την Ιταλία προς την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου) κάποιας άγνωστης έως σήμερα επίσκεψής του στη Ζάκυνθο, το λιμάνι της οποίας αποτελούσε βασικό σταθμό ανεφοδιασμού, για την ιστιοφόρο ναυτιλία αυτής της διαδρομής . (6)
Αναντίρρητα την εποχή αυτή εκτός των ταξιδιών ο μηχανισμός πρόσκτησης και αναπλήρωσης εικόνων λειτουργούσε μέσα από τα περιηγητικά κείμενα και τις εικονογραφήσεις τους, που πλέον από την εξάπλωση της τυπογραφίας και μετά , είχαν κατακλύσει ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, που διψούσε για πληροφορίες . Ειδικότερα , τα χαρακτικά ήταν εκείνα που τροφοδότησαν με ελληνικές εικόνες τη φαντασία του ποιητή, βεβαίως όχι όπως στην περίπτωση κάθε άλλου φιλομαθή ή απλώς φιλοπερίεργου, που ξεφύλλιζε ένα περιηγητικό βιβλίο σε ένα βιβλιοπωλείο, μια βιβλιοθήκη, ή στο αναγνωστήριο μιας λέσχης , αλλά όπως στην περίπτωση ενός φλεγόμενου από ενθουσιασμό πατριώτη. (7 )
Από τα πρώτα κατηχητικά τυπώματα έως τα σημερινά πολλαπλά, η χαρακτική αποτέλεσε «…καθοριστικό μέσο οπτικής επικοινωνίας…» (visuelle communication), (8) μέσο για τη διεύρυνση του περιεχομένου των κειμένων, μέσο διάδοσης ιδεών , κατακτήσεων , προσανατολισμών ( 9) . Μάλιστα τον 19ο αιώνα η προσπάθεια κάλυψης της ανάγκης για εικόνες , που δραματικά χαρακτηρίστηκε ως « πείνα για εικόνες», ήταν αυτή που οδήγησε στην ανάπτυξη νέων τεχνικών (10)
Εξ άλλου και τα ίδια τα περιηγητικά κείμενα τροφοδότησαν όλον αυτό τον μηχανισμό, που αργότερα εξελίχθηκε με τον ρομαντισμό στην αρχαιολατρεία , νοοτροπία και συμπεριφορά που στη συνέχεια αποτέλεσαν ουσιώδη συστατικά του Φιλελληνισμού (11)
Η Βιγγοπούλου υποστηρίζει χαρακτηριστικά πως «… Ο 18ος… αιώνας θα έπρεπε να ονομάζεται με πρώτο συστατικό της λέξης του, τη ρίζα “αρχαιο“ ! Αρχαιολόγοι , αρχαιογνώστες και αρχαιόφιλοι επιδίδονται σε μια ακόρεστη αρχαιολατρία- αρχαιομανία- αρχαιοθηρία» (12)
Τον 19ο αιώνα η τάση αυτή ακολουθήθηκε από την «Μεγάλη Περιήγηση» ( Grand Tour ) στις ελληνικές περιοχές, κάθε παρακινημένου από το ρομαντικό αίσθημα και συγκινημένου από το μεγαλείο της Ελλάδας , περιηγητή . Το αίσθημα αυτό , που επικράτησε στους κύκλους των λογίων της Ευρώπης και είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγή πλήθους απεικονίσεων και πληροφοριών για τον κάτω από ξένες κυριαρχίες Ελληνισμό , εξελίχθηκε , ολοκληρωτικά πλέον , στο κίνημα του Φιλελληνισμού.(12)
«…Σημαντικοί περιηγητές κινούνται στην αρχή του 19ου αιώνα , οι οποίοι με δεξιοτεχνικό ύφος εκφράζουν σε τόπο ευμενή τους προσωπικούς τους μύθους και τη ζεύξη αρχαίου / νέου ή καταγράφουν με προσεγμένες παρατηρήσεις ότι σημαντικό έχει να επιδείξει η πόλη .Η οδοιπορία στον χώρο γίνεται τρόπος ανάγνωσης του αρχαιολογικού τοπίου και εκεί εντάσσονται τα ερείπια , η ιστορία , οι σύγχρονοι άνθρωποι , οι τεκμηριωμένες πληροφορίες. Μνημεία , ερείπια , ναοί , τόποι, αγάλματα , φιλολογικά ερανίσματα, ποιητικοί συνειρμοί , επιγραφές και μυθοπλασίες , όλα παρελαύνουν στα οδοιπορικά τους σε εμπνευσμένους συνδυασμούς και μια πνοή φιλελληνικού ανέμου τρέφει τους ταξιδιώτες και γαλουχεί τα οδοιπορικά και τα εικαστικά έργα τους.» (13)
Από τον Jacob Spon και τον George Wheler έως τους Richard Pococke , James Stuart / Nicholas Revett και τους Robert Sayer , William Haygarth ,William Turner Simone Pomardi ,A – L Castellan, H. Holland και Joseph Cartwriht (14) οι ελληνικοί τόποι της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής παρουσιάζονται στην εικαστική ταξιδιωτική γραμματεία είτε «…με τρόπο πομπώδη…» (15) είτε «…με το θέμα να υπερτερεί της εικόνας και η συγκίνηση να είναι σημαντικότερη της αποτύπωσης…» (16) Κυρίως όμως παρουσιάζονται από τον κυρίαρχο πλέον τύπο του περιηγητή που είναι εκείνος που ενδιαφέρεται και για τους ελληνικούς πληθυσμούς ή είναι «…φορτισμένος με το αρχαιόφιλο πνεύμα της εποχής του ..και το φιλελληνικό συναίσθημα……» (17)
Έναυσμα για την υπόθεση εργασίας κατά πόσον τα περιηγητικά κείμενα και κυρίως οι εικονογραφήσεις τους, υπήρξαν πηγές έμπνευσης του Ανδρέα Κάλβου έδωσε η παρατήρηση της συνάφειας των στροφών ι και ια της ωδής εις « Ιερόν Λόχον » και των ανάγλυφων του ρολογιού του Ανδρονίκου Κυρρήστου στην Αθήνα ( γνωστότερου ως «Αέρηδες». Το μνημείο, λόγω της εξαιρετικά καλής κατάστασής του, του το που, και της καλλιτεχνικής αξίας των γλυπτών του, παρουσιάστηκε από πολλούς περιηγητές. Αναντίρρητα από αυτές τις εκδόσεις η καλλίτερη παρουσίαση έχει γίνει στο τετράτομο έργο των βρετανών αρχιτεκτόνων και ζωγράφων James Stuart και Nicholas Revett , The antiquities of Athenes (Λονδίνο,1762-1816) .Η έκδοση, που αποτέλε-
σε σταθμό στην ιστορία του λεγόμενου « βρετανικού διαφωτισμού» έχει παράλληλα και τις περισσότερες πιθανότητες να υπήρξε πηγή των πληροφοριών του Κάλβου:(18)
Εις Ιερόν Λόχον
ι . Ο Γέρων φθονερός ,
και των έργων εχθρός
και πάσης μνήμης έρχεται
περιτρέχει την θάλασσαν
και την γην ολην
ια. Από την στάμναν χύνει
τα ρεύματα της λήθης
και τα πάντα αφανίζει
χάνονται οι πόλεις , χάνονται
βασίλεια , κ’ εθνη
J.Stuart-N. Revett , The Antiquities , Πιν .ΙΧΧ “Σκίρων”
Σχέδιο J.Stuart – χάραξη J.Basire
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Κάλβος γνωρίζει ότι από τις δυο απεικονίσεις γερόντων «αέρηδων»( Σκίρων –Εύρος) και από τις δυο που κρατούν στάμνα (Σκίρων–Νότος) ,εκείνος που « τα πάντα αφανίζει » είναι ο Σκίρων ( Μαϊστρος ) , άνεμος που στον Ελληνικό χώρο , δημιουργεί καταστροφές .
Μετά από αυτά , υποχρεωτικές γίνονται οι αναγωγές και σε άλλα χαρακτικά ή και σε περιηγητικά κείμενα . Έτσι σε μια πρώτη διευθέτηση του υλικού θα ήταν δυνατό να παρατηρηθούν οι παρακάτω συνάφειες :
Πρόλογος ( Η Λύρα , Γενεύη , 1824.)
Στ.5 θρέμματα πτερωτά…
…επί τα νωτα ακάμαντα
των ζεφύρων , πετάξατε ταχέως
J. Stuart και N. Revett ,The Antiquities , Ανάγλυφο που χρησιμοποιείται ως «Κεφαλίδα» στο Chapter IV , Vol. 2 , σελ 29 .Παρουσιάζει πτερωτές μορφές
Ο Φιλόπατρις
η άγρια , μεγάλα τρέχουσι
τα νερά της θάλασσας
και ρίπτονται , και σχίζονται επι τους βράχους
J. Cartwright ,Views ,
Sappho’s leap at cape Duvato .Το ακρωτήριο Λευκάτας
Σχέδιο J.Cartwright χάραξη – χρωματισμός R.Havell and son
Εις Δόξαν
ιζ Εφθασ’ η ωρα, φύγε
ανέβα την αγρίαν
αραβικήν φοράδα
νίκησον εις το τρεξιμον
και τους ανέμους
J. Stuart και N. Revett ,The Antiquities
A view of the front of the scene of the Theatre of Bacchus
Στον χώρο της σκηνής του θεάτρου Ηρώδου Αττικού οθωμανοί γυμνάζουν άλογα
The antiquities , Σχέδιο J. Stuart χάραξη Daniel Lerpiniere
ιη. Επί τον Υμηττόν
εβλάστησεν η δάφνη
φύλλον ιερόν, στολίζει
τα ηρειπωμένα λείψανα
του Παρθενωνος
Παρθενών- Ολυμπείον
σχέδιο William Pars χάραξη Thomas Medland
κ. Ανέβα την αράβιον
Ωθωμανέ φοράδα
Την φυγήν κατεγκρήμνισον
κδ Τι τρέμεις ; την φοράδα
κτύπα , κέντησον , φύγε
Ωθωμανέ,
J. Stuart και N. Revett ,The Antiquities
Άποψη της Ακρόπολης με ιππείς να συναγωνίζονται στο τόξο
σχέδιο J.Stuart – χάραξη Daniel Lerpiniere
κε. λάμπει τώρα ελεύθερον
το Δέλφιον όρος
κστ. Ρέει καθαρόν το αργύριον
της Ιπποκρήνης
Δελφοί , Η Κασταλία Πηγή
Σχέδιο Melle Robineau με βάση αρχικό σχέδιο του γάλλου προξένου Fauvel, λιθογράφησε ο C. Motte περιλαμβάνεται στο Pouqueville Voyage dela Gréce
Ωκεανός
στ. ιδου τα ακάμαντα άλογα
του ηλίου εκβαίνουν
( J. Stuart και N. Revett ,The Antiquities
Ζωφόρος του Παρθενώνος .
Σχέδιο J.Stuart – χάραξη Daniel Lerpiniere
Εις Σούλι ( Λυρικά, Παρίσι , 1825 )
γ Άλλη λαμπρά πανήγυρις
την σήμερον εορτάζεται
εις την Ελλάδα Ο άγγελος
χορεύει του πολέμου
δάφνας μοιράζει
Ed . Dodwell , A classical ,
Festival at Athenes . Λαϊκό πανηγύρι στο χώρο του Θησείου
Σχέδιο Ed .Dodwell , χάραξη T. Medland
Ο A.-L. Castellan , Lettres 1820 , σελ .302,304 (19)
Αναφέρει οτι σε ένα πανηγύρι χορεύουν δίπλα στα αρχαία ερείπια (20)
δ. βράχοι υψηλοί , διαβόητοι
βουνά του τετραχώρο
από σας καταβαίνουσι
πολλοί και δυνατοί
αδάμαστοι άνδρες
Sulli Mountains from aja Glyky Τα βουνά του Σουλίου ( Τετράχωρο)
Seraglio of Sulli . το κάστρο της Κιάφας στο Σούλι και τα γύρω βουνά
Η. Holland Travels σχέδιο H.Holland- χάραξη G. Coole
Albanian palicars in pursuit of an enemy . Σουλιώτες σε καταδίωξη εχθρού.
σχέδιο C.R.Cockerell χάραξη J.Clark
Μια υπόθεση εργασίας για να είναι γόνιμη πρέπει στο ερευνητικό της στάδιο να υπερβάλει , ώστε να καλύψει όλες τις πιθανότητες. Αυτό βέβαια έχει ως αποτέλεσμα πολλά σημεία της εκ των υστέρων να κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν ως αστήρικτα Κατά τη γνώμη μου όσο αυτές οι υποθέσεις θα γίνονται με καλή πίστη θα είναι αν όχι αποδεκτές , τουλάχιστον ενδιαφέρουσες ως προτάσεις , έστω αιρετικές και προστατευμένες από τη γοητεία του καινούργιου. Όταν μάλιστα γίνονται για το έργο του Ανδρέα Κάλβου, του πιο «δύσκολα προσεγγίσιμου» Έλληνα ποιητή , θα έχουν και την ιδιαίτερη κατάταξή τους. Γιατί τελικά το πρόβλημα δεν είναι αν ο Κάλβος είχε ως πρότυπα τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα , κι’ αν οι πηγές της έμπνευσής του είναι ανατροφοδοτημένες από εικόνες και περιγραφές των περιηγητών , από τα κέλτικα ποιήματα του Ossian ή από αρχαιολογικά ευρήματα, που την εποχή του αποτελούσαν άκρως ενδιαφέροντα εκθέματα , αλλά το με ποιο τρόπο τον προσεγγίζουμε και μας αγγίζει. (21)
Αναρωτιέμαι πάντα , ύστερα από την οπισθοδρόμηση που υπέστη η ελληνική κοινωνία με την υποβάθμιση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής , που εξυπηρετούσε και την καθαρεύουσα, πόσοι έχουν πια τη δυνατότητα να προσεγγίσουν ουσιαστικά το έργο του Ανδρέα Κάλβου και να το ζήσουν στην ολότητά του. Και ακόμα πόσοι έχουν τη δυνατότητα αυτό να το πράξουν, όχι μόνο εξωτερικά σαν μια «ιδιότυπη μετρική αισθητική και γλωσσική φόρμα», αλλά και εσωτερικά κατανοώντας τον ιδεαλισμό του και τον φλογερό πατριωτισμό του και να συνομιλήσουν μαζί του για τις αξίες του , τις συναντήσεις και τις σχέσεις του, τα συμπεράσματά του .
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Εταιρεία Ζακυνθιακών Σπουδών. Β΄ Συνέδριο « Ανδρέας Κάλβος , 1792- 1992 » Πρακτικά . Ζάκυνθος , Πνευματικό Κέντρο 24-27 Σεπτεμβρίου 1992 . Καββαδίας Σ.Α.,«Νεοελληνικές πηγές του Κάλβου» σ.205-225. Παναγόπουλος Α., « Κλασικές απηχήσεις στην ωδή “Εις Θάνατον” του Κάλβου» , Πρακτικά ο.π. σ. 235-239.Δάλλας Γ. , «“Φάσματα” και “Επιφάνειες” προσωποποιημένων εννοιών στις ωδές του Κάλβου», Πρακτικά ο.π., σ. 241-254 . Καββαδίας Σπ., « Ο Ελληνικός Διαφωτισμός και ο Κάλβος». Κεφαλληνιακά Χρονικά 7 (1998), Αργοστόλι 1998 , σ. 391-406 . Βαγενάς Ν. «Παραμορφώσεις του Κάλβου»Το Δένδρο 71-72 ( Σεπ-Οκτ 1992) σ.123-140. Γα-
ραντούδης Ε., Πολύτροπος Αρμονία. Μετρική και ποιητική του Κάλβου. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης , Ηράκλειο, 1995 . Γεωργαντά Αθηνά , «Βυρωνισμός. Ο Κάλβος , ο Σολωμός και η κρίσιμη δεκαετία 1815-1824 » Νέα Εστία 1777 ( Απρίλιος 2005 ) σ.610-654 . Mario Vitti Ο Κάλβος και η εποχή του , Στιγμή , Αθήνα 1995.
2. Δημαράς Κ.Θ., «Οι πηγές της έμπνευσης του Κάλβου» , Νέα Εστία 68, Σεπτέμβριος 1960 σ.270-300 και Ελληνικός Ρωμαντισμός , Ερμής , Αθήνα , 1985β , σ. 506-520
3. Δημαράς Κ.Θ., ο.π σ.256 «…ξέρουμε την προτίμηση του Κάλβου για τον Όμηρο καθώς και τη διάθεσή του να δανείζεται στην ποίηση εικόνες ομηρικές . Ο Κάλβος εφαρμόζει γενικά μέσα στο έργο του την αρχή της μίμησης των αρχαίων προτύπων και δανείζεται από αυτούς λέξεις , εικόνες και φραστικούς τρόπους , σύμφωνα με τη διάχυτη μέσα στις Ευρωπαϊκές φιλολογίες, από τον δέκατο όγδοο αιώνα, ιδέα και αποτελούσε θεμέλιο των αισθητικών διδαγμάτων ….» επίσης σ. 254 «… οι εικόνες , αλληγορίες , παραβολές είναι συνήθως δανεισμένες από τους αρχαίους , Όμηρο ιδίως και Πίνδαρο , σύμφωνα με τα αισθητικά διδάγματα και τις συμβουλές του Φώσκολου. Άλλες , πιο σύντομες συνήθως , εικόνες προέρχονται από τον Ossian. Βλέπουμε δηλαδή ότι το σύνολο περίπου της μορφής έφθaασε στον Κάλβο από τον ΙΗ΄ αιώνα διά μέσου είτε των Ελλήνων διδασκάλων του , είτε της σύγχρονής του ιταλικής λογοτεχνίας , όπως την εγνώρισε στο περιβάλλον του Φώσκολου .
4 . ΔημαράςΚ.Θ., ο.π. σ.254 , «… συσταίνει ο Φώσκολος στον νεαρό γραμματικό του : «να συντυχαίνει μέρα- νύχτα με μετριοφροσύνη και με τόλμη νεανική με τους μεγάλους της αρχαιότητος…»
5. Η Λύρα, Ο Φιλόπατρις στροφή γ΄, στ. 1-2 Ποτέ δέν σέ ελησμόνησα,
ποτέ
Λυρικά, Εις Σάμον στροφή κγ΄
Νησος λαμπρά ευδαιμόνει
óτε η δουλεία σε αμαύρονε,
σε ειδον άμποτε ναλθω
να φιλήσω το ελεύθερον
ιερόν σου χωμα
6 .Για τη διαπιστωμένη επίσκεψή του στη Ζάκυνθο από το Σάββατο 26 Σεπτεμβρίου/ 8 Οκτωβρίου έως την Πέμπτη 1/13 Οκτωβρίου 1836 βλ. Κουρκουμέλης Ν.Κ ., Νεότερα Καλβικά , Εκδόσεις Περίπλους, Αθήνα ,1999 , σ. 44 – 46
7 . Για τη Χαρακτική περ.βλ. Zingrosser G., The Appeal of Prints , Νέα Υόρκη , 1972. Heljo Klein, Dumonds Kleines Wörterbuch der Ducktechnik und Graphischen Κunst , Κολονία , 1977γ . Koschatzky W. , Die Kunst der Graphik, Μόναχο, 1980γ. Γρηγοράκης Ν., Ελληνική Χαρακτική , Καστοριά ,1985. Χρήστου Χ., Νεοελληνική Χαρακτική . Ιονική και Λαϊκή Τράπεζα της Ελλάδος , ( Αθήνα , 1989 ) .
8. Χρήστου Χ. ο.π. σ. 18 , 215
9. Χρήστου Χ. ο.π., σ. 21 και Koschatzky W. ο.π., σ. 24
10. Χρήστου Χ. ο.π., σ. 26 και Max Volfgang-Faustgerd van Vries, Hunger Nac Bilder- Deutsche Malerei der Gegenwart , Κολονία 1962
11. Weber S.H., Voyages and Travels in Greece, the Near East and adjacent regions made previous to the year 1801 , Πρίνστον Ν. J .1953
Τσιγκάκου Φανή- Μαρία , ανακαλύπτοντας την Ελλάδα , ζωγράφοι και περιηγητές του 19ου αιώνα. Εκδοτική Αθηνών ,1981
Τόπος και Εικόνα .Χαρακτικά για την Ελλάδα . τομ.Ι – VII , Αθήνα , Ολκός , 1978-1985
Στάικος Κ . Σπ. , Τα τυπωμένα στη Βιέννη ελληνικά βιβλία ,1749-1800 , Ιδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού ( Αθήνα , 1995)
Τolias G. (επιμ.) British Travellers in Greece 1750- 1820 .Exhibition Catalogue, Λονδίνο , Foundation for Hellenic Culture , 1995
Tomkinson J. (επιμ.) Travellers’ Greece , Memories of an enchanted Land. Αθήνα Anagnosis, 2002
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πολιτιστικό Kέντρο « Κωστής Παλαμάς». Κατάλογος Έκθεσης “Η ανάδυση και η ανάδειξη κέντρων του Ελληνισμού στα ταξίδια των περιηγητών 15ος – 20ος αιώνας”. Ανθολόγιο από τη Συλλογή του Δ. Κοντομηνά ,( Ιόλη Βιγγοπούλου Εισαγωγή – Σχόλια), Αθήνα , Κότινος, 2005
Ζήβας Δ. Α., Ζάκυνθος. Απεικονίσεις 18ος-19ος αιώνας Εκδόσεις Τρίμορφο ( Ζάκυνθος, 2007)
12. Ιόλη Βιγγοπούλου ο.π.,σ. xxiii
13 Ιόλη Βιγγοπούλου ο.π., σ.xviii
14. Jacob Spon- George Wheler , Voyage d’ Italie , de Dalmatie , de Gréce et du Levant fait aux aneés 1675 et 1676. Λυών, 1678
The Antiquities of Athenes . Measured and Delineated by James Stuart F.R.S. and F.S.A. and Nicholas Revett, painters and architects. Λονδίνο,1762-1816 ,4 vols
Olfert Dapper , Description exact des iles de l’ Archipel… A Amsterdam 1703
Richard Pococke , A Description of the East and some others Countries , vol.II , part II , Observetions of the Islands of the Archipelago , Asia Minor , Thrase , Greece and other parts of Europe by Pococke LLD, FRS ( Λονδίνο , MDCCXLV)
Julien –David Le Roy , Les ruines des plus beaux monuments de la Gréce considérées du coté du I’Histoire et de l’ Architecture. Παρίσι , 1770
Pierre Augustin Guys , Voyage littéraire de la Gréce ou Lettres sur les Grecs anciens et modernes , avec un paralléle de leurs moeurs. Par M. Guys , Sécrétaire du Roi , de l’ Académie des Sciences et Belles- Lettres de Marseille Παρίσι , 1783 ,3éme edition
Antoine-Laurent Castellan , Lettres sur la Morée et les iles de Cérigo , Hydra et Zante ; par A.L. Castellan. Avec vingt-trois dessins de l0 Auteur graves par lui –meme et trois plans , Παρίσι ,1808α
J.D.Barbié du Bocage “ Voyage du jeune Anacharsis” Παρίσι , 1811
Henry Holland , Travels in the Ionian isles , Albania , Thessaly , Macedonia .etc During the years 1812 and 1813by Henry Holland MDFRS. Λονδίνο ,Printed for Longman , Hurst ,Rees ,Orme and Brown , 1815
A Classical and Topographical Tour through Greece during the years 1801 ,1805 and 1806 by Edward Dodwell Esq FSA and member of several foreign Academies in two volumews , Λονδίνο , Printed for Rodwell and Martin 1819
Thomas Smart Hughes , Travels in Sisily , Greece and Albania by the Rev T. S. Hughes B.D., Late fellow of saint John’s and now Fellow of Emmanuel College , Cambridge Illustrated with engravings , Maps ,Scenery , Plans etc Λονδίνο , J. Maw-
man …1820
Joseph Cartwright , Views in the Jonian Islands . Twelve Plates Engraved and coloured by R. Havell and son ,Λονδίνο , 1821
15. Pococke , Ιόλη Βιγγοπούλου,ο.π., σ. 18
16. Sayer, Iόλη Bιγγοπούλου ο.π. σ.15.
17. Haygarth , Iόλη Bιγγοπούλου ο.π., σ.19
18. The elevation of the Tower of the Winds εις Spon-Wheler ( Τόπος και Εικόνα Ι ,
σ. 229 ). J. Stuart- N. Revett (Αντίτυπο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ) Πιν. Χ Η περιοχή σχέδιο J. Stuart – χάραξη James Basire . Πιν XV , Ο Εύρος σχέδιο J. Stuart – χάραξη Anthony Walker.Πιν.XVI ,Ο Σκίρων σχέδιο J.Stuart – χάραξη James Basire Πίν. IXX , Ο Νότος σχέδιο J.Stuart – χάραξη James Basire
19. André Grasset St. Sauveur, Voyage histοrique litteraire et pittoresque dans les iles Ioniennes, Παρίσι, τομ. Γ΄ , έτος VIII ( 1799-1800 ), σ.106, 197. Castellan L. Lettres sur la Morée , Παρίσι , 1820β ,σ. 302 .J.D.Barbié du Bocage “ Voyage du jeune Anacharsis” Παρίσι, 1811 Σχέδιο Bourgeois- χάραξη Pillement
10
20. Οι απεικονίσεις χορευτών και χορευτριών είναι προσφιλές θέμα των περιηγητών Πβλ. Τις Αθηναίες που χορεύουν και στο βάθος φαίνονται οι στύλοι του ναού του Ολυμπίου Διός και η Ακρόπολη ( Stuart – Revett) , Τους έλληνες που χορεύουν τον ίδιο κυκλικό χορό ( Ζωναράδικο ; ) σε γειτονιά της Αθήνας και στην Κωνσταντινού-
πολη R. Pococke , A description
21. Εις Δόξαν
η . Καθώς από το σπήλαιον
εκβάς ο λέων πληγώνει ,
σκοτώνει , διασκορπίζει
τολμηρων κυνηγων
πληθος αράβων
( Ανάγλυφο , Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας )
Εις Μούσας
δ. Χαίρετε ω κόρες , χαίρετε
φωναί οπου τα δειπνα
των Ολυμπίων πλουτίζετε
με χορων ευφροσύνας
κ’ εύρυθμον μέλος
( Ερυθρόμορφος αμφορέας Βρετανικού Μουσείου)
Εις Χίον
ιβ. Στεναζούσης νυκτός
και του βαθέος Αδου
τρομεραί θυγατέρες,
εσας φωνάζω , εσας
τας Εριννύας.
ιδ. τρέξατε εδώ τον θόρυβον
των μεγάλων πτερύγων
φέρετ’ εδώ
( Ερυθρόμορφος αμφορέας Βρετανικού Μουσείου )
Ο Ωκεανός
ια. Εις του σπηλαίου το στόμα
ιδού προβαίνει ο μέγας
λέων , το φοβερόν
λαιμόν τετριχωμένον
Βρέμων τινάζει
( Ανάγλυφο , Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας )
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ. ΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣ δ.φ.
Προσθήκη σχολίου