ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:Οι μύθοι που ανακαλέσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ήδη μας δείχνουν λίγο πολύ ποιες είναι οι ελληνικές φυλές και πόλεις που θα πρέπει να μελετήσουμε όσον αφορά την συνήθεια της ερωτικής σχέσης με αγόρια. Ο Απόλλωνας δεν είναι ο θεός και ο Ηρακλής ο ήρωας της δωρικής φυλής[1]; Κι όμως, αυτά είναι τα πρόσωπα που οι μύθοι μας παρουσιάζουν σαν ιδιαιτέρως επιδιδόμενα στην ερωτική σχέση με αγόρια. Επομένως, θα ξεκινήσουμε τη μελέτη μας από τα κράτη της δωρικής φυλής και, εξ’ αυτών, θα επιλέξουμε να αρχίσουμε με την Κρήτη. Πράγματι, όπως μαρτυρούν ορισμένοι συγγραφείς[2], οι Κρήτες παρουσιάζονται ως αυτοί που πρώτοι γνώρισαν αυτόν τον έρωτα και τον διέδωσαν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εξάλλου, η Κρήτη έχει πολλούς μύθους[3] και εκεί αυτός ο θεσμός άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή.
http://periplousekdoseis.blogspot.com/2009/06/mhemeier-lrde-posey.html
1. Στην Κρήτη
Πώς έφτασε η συνήθεια της ομοερωτικής σχέσης με αγόρια στην Κρήτη; Θα πρέπει να συμφωνήσουμε με τον Welcker[4] ότι οι Έλληνες την είχαν κληρονομήσει από τους Λυδούς; Θα πρέπει να πιστέψουμε ότι μόνον από τους Λυδούς κρατούσε η σεξουαλική έλξη για αγόρια; Είναι αδύνατον να απαντήσει κανείς σε αυτές τις ερωτήσεις, ελλείψει επαρκών δεδομένων. Ας σημειώσουμε ωστόσο ότι σε ολόκληρη τη δωρική φυλή η σχέση με αγόρια χαρακτηρίστηκε σαν κάτι καλό και παιδαγωγικό, γεγονός που μας ωθεί να σκεφτούμε ότι η συνήθεια της ερωτικής σχέσης με αγόρια αρχικά αναπτύχθηκε υπό αυτή τη μορφή, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, την κοιτίδα αυτής της φυλής.
Τις βασικές πληροφορίες που έχουμε για την κρητική ερωτική σχέση αυτού του είδους μας τις έχει παράσχει ο Έφορος[5]. Παρόλο που στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας ο πιο ηλικιωμένος, δηλαδή ο εραστής, προσπαθούσε αρχικά να κερδίσει με την πειθώ την εύνοια του ερωμένου, στην Κρήτη, αντίθετα, οι σχέσεις μεταξύ του εραστή και του ερωμένου άρχιζαν με την απαγωγή, όπως ακριβώς στη Σπάρτη ο αρραβωνιαστικός έκλεβε την αγαπημένη του. Τρεις ή περισσότερες μέρες πριν από την απαγωγή, ο εραστής γνωστοποιούσε τα σχέδιά του στους φίλους και στους συγγενείς του νεαρού. Οι τελευταίοι άφηναν όμως τον νεαρό να κυκλοφορεί έξω όπως συνήθως και θεωρείτο ντροπή να τον κρύβουν. Την προκαθορισμένη μέρα, οι φίλοι συγκεντρώνονταν και αν έκριναν ότι ο εραστής του αγοριού δεν ήταν άξιος για εκείνο, εμπόδιζαν την αρπαγή· αν όμως, αντίθετα, ο εραστής ήταν ένας άνδρας έντιμος και από κάθε άποψη ισάξιος του ερωμένου, δεν αντιστέκονταν παρά μόνο για τους τύπους και ακολουθούσαν τον απαγωγό μέχρι να οδηγήσει το νεαρό αγόρι στο ανδρείον του. Ο ερωμένος, αφού έφτανε εκεί, έκανε αρχικά ένα δώρο στον εραστή και στη συνέχεια τον οδηγούσε σε ένα εξοχικό σπίτι: στο βουνό ή εκεί που είχε τα κτήματά του, λέει ο Ηρακλείδης ο Ποντικός. Όσοι είχαν παρευρεθεί στην αρπαγή τον ακολουθούσαν εκεί και, για εξήντα μέρες, ο εραστής έπρεπε να τους δέχεται, να τους φιλοξενεί και να τους προσφέρει τη χαρά του κυνηγιού, μια χαρά που οι Κρήτες έβαζαν πάνω από κάθε άλλη. Δεν επιτρεπόταν στον εραστή να βλέπει τον νεαρό περισσότερο από δύο μήνες· κατ’ αυτό το διάστημα τον οδηγούσε στην πόλη, του χάριζε μια πανοπλία, έναν ταύρο και ένα αγγείο και ύστερα τον έδιωχνε. Πέρα από αυτά τα δώρα, τα οποία όριζε ο νόμος, του έκανε και πολλά άλλα και ακόμη ακριβότερα[6], τόσο πολύ που σε τέτοιες καταστάσεις, εξαιτίας της αύξησης των εξόδων, συνέβαινε συχνά να συμβάλλουν με χρήματα και οι φίλοι του εραστή[7]. Στη συνέχεια, ο νεαρός θυσίαζε τον ταύρο στον Δία και, επί τη ευκαιρία αυτής της θυσίας, οργάνωνε ένα μεγάλο συμπόσιο για όλους αυτούς που τον είχαν ακολουθήσει στην εξοχή. Στο συμπόσιο αυτό, έκανε απολογισμό των σχέσεων με τον εραστή του, έλεγε αν αυτός του είχε φερθεί πραγματικά φιλικά ή αν του είχε φερθεί ποτέ με βία. Σ’ αυτή την τελευταία περίπτωση είχε το δικαίωμα να χωρίσει από τον βίαιο σύντροφο και να ζητήσει αποκατάσταση· στην αντίθετη περίπτωση, οι σχέσεις μεταξύ εραστή και ερωμένου συνεχίζονταν[8].
Οι Κρήτες θεωρούσαν ντροπή για έναν όμορφο νεαρό που καταγόταν από ένδοξη οικογένεια να μην έχει βρει εραστή[9] και εκτιμούσαν ότι ο πραγματικά αγαπητός εραστής ήταν εκείνος που διακρινόταν όχι λόγω της ομορφιάς του, μα λόγω της ανδρείας του και της υψηλής του μόρφωσης. Τα νεαρά αγόρια που είχαν αρπαχθεί απολάμβαναν ιδιαίτερες τιμές· είχαν ξεχωριστή θέση στους χορούς και στα γυμνάσια· τους επιτρεπόταν, για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους, να φορούν ένδυμα τιμής, που τους είχε προσφέρει ο εραστής τους· αυτό μάλιστα συνεχιζόταν και όταν ενηλικιώνονταν, για να δείχνουν ότι άλλοτε ήταν κλεινοί[10]. Έτσι ονομαζόταν ο ερωμένος, ενώ ο εραστής αποκαλείτο φιλήτωρ.
Ο Έφορος αναφέρει ακόμη ένα όνομα που έπαιρναν τα αγόρια που είχαν απαχθεί, το όνομα παρασταθέντες, χωρίς όμως να αποσαφηνίζει τη διαφορά μεταξύ του ονόματος αυτού και του κλεινοί. Ενδέχεται το όνομα κλεινός να περιέγραφε τον ερωμένο βάσει του ένθερμου δεσμού των πρώτων σχέσεων που είχε με τον εραστή του, ενώ το όνομα παρασταθείς να χρησιμοποιείτο την μετέπειτα περίοδο. Στην πραγματικότητα, αυτό το όνομα παραπέμπει στη θέση που είχε κανείς σε έναν χορό ή σε ένα ζευγάρι συμπολεμιστών[11], είναι μάλιστα αληθοφανές ότι στην Κρήτη, όπως και σε πολλές άλλες ελληνικές πόλεις, ο ερωμένος ήταν υπηρέτης του εραστή. Στα λόγια αυτά, ο Höck, όχι άνευ λόγου, υπενθυμίζει ότι, όπως και οι Λακεδαιμόνιοι που έκαναν προσφορά στον θεό Έρωτα πριν από τη μάχη, οι Κρήτες, κατά τη διάρκεια της μάχης, έβαζαν τους πιο ωραίους άνδρες της πόλης να κάνουν προσφορά στον ίδιο αυτό θεό.
Η κρητική ομοερωτική σχέση με αγόρια δεν ήταν αψεγάδιαστη και άσπιλη· η απόδειξη βρίσκεται στην κατηγορία που δέχεται από τον Πλάτωνα[12] και τον Πλούταρχο[13], αλλά και στην παροιμιώδη έκφραση «κρήτα τρόπον»[14], η οποία περιέγραφε την ερωτική σχέση με αγόρια. Ο κρητικός νομοθέτης δεν μπορεί επομένως να αποφύγει την κατηγορία του ότι ευνόησε το θεσμό. Όμως, το ότι μια συνήθεια τόσο πρόδηλα ευνοημένη, που θα έδινε τέτοια αποτελέσματα ανδρείας[15], δεν είχε ακριβώς ως αντικείμενο ντροπιαστικές ενέργειες και το ότι, σύμφωνα με την άλλωστε ανακριβή επεξήγηση του Αριστοτέλη[16], ο νομοθέτης είχε την πρόθεση να εμποδίσει με αυτό το μέσο την υπερβολική δημογραφική άνοδο, είναι ό,τι θα μας επιτρεπόταν έστω να υποθέσουμε χάριν της τιμής του ανθρώπινου είδους· και περαιτέρω, ότι ένα μέτρο τέτοιου είδους δεν ήταν αντίθετο στο πνεύμα της συγκρότησης της δωρικής φυλής και ότι δεν ήταν απίθανο να είχαν προσπαθήσει να πετύχουν με αυτό το βίαιο μέσο μια ισορροπία μεταξύ του πληθυσμού και της ιδιοκτησίας, μεταξύ του οίκου και των κλήρων.
Εφόσον οι θρύλοι θέλουν να ονομαζόταν Αρπαγίας το μέρος όπου συνέβη η απαγωγή του Γανυμήδη, θα τολμούσαμε να καταλήξουμε στο ότι σε εκείνο το μέρος συνηθιζόταν να γίνεται απαγωγή νεαρών αγοριών.
2. Στη Σπάρτη
Στην πρωτεύουσα της δωρικής φυλής, η ομοφυλοφιλική σχέση με αγόρια απέκτησε πολύ μεγάλη σημασία. Εκεί, δεν επρόκειτο μόνο για ανοχή και για επιείκεια που προέκυπτε από τα ήθη· κατά κάποιο τρόπο η ίδια η διακυβέρνηση επέβαλε αυτόν τον έρωτα και ενέκρινε αυτή την επιβολή με νομικές ποινές. Αυτό υποστηρίζει τουλάχιστον ο Αιλιανός[17] στην Ποικίλη Ιστορία του. Σύμφωνα με αυτόν τον συγγραφέα, οι έφοροι τιμωρούσαν τον αριστοκράτη νεαρό που δεν είχε καθόλου εραστή και επέβαλαν πρόστιμο στους ωραίους νεαρούς που είχαν προτιμήσει έναν πλούσιο εραστή από έναν τίμιο φτωχό άνδρα. Ακόμα και στις δύο βασιλικές οικογένειες, τα νεαρά αγόρια είχαν εραστές και οι άνδρες ερωμένους. Φέρουμε εδώ ως παραδείγματα αυτής της συνήθειας τον Αγησίλαο[18] και τον Κλεομένη[19].
Στη Σπάρτη όμως αυτή η μορφή του έρωτα ήταν ένα πραγματικό μέσο διαπαιδαγώγησης, και ιδού ο λόγος που ο Ξενοφών[20], αφού διατύπωσε την αρχή ότι «η παιδεραστία αποτελεί τρόπον τινά μέρος της παιδείας», πραγματεύεται ταυτόχρονα τα δύο θέματα. Κατά τον Ξενοφώντα, ο νομοθέτης επιδοκιμάζει την αγνή παιδεραστία· εκτιμά ότι δεν υπάρχει καλύτερη εκπαίδευση από αυτήν που προκύπτει από τον έρωτα ενός τιμίου άνδρα για την ψυχή ενός ωραίου νεαρού και από τις άμεμπτες φιλικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσά τους· θεωρεί όμως ντροπή την επιθυμία που θα ένιωθε ο εραστής να απολαύσει το σώμα του ερωμένου, γι΄ αυτό και στη Λακεδαιμονία οι εραστές δεν ήταν λιγότερο επιφυλακτικοί απέναντι στους ερωμένους τους, απ’ ό,τι ήταν οι γονείς απέναντι στα παιδιά και τα αδέρφια αναμεταξύ τους. «Σε πολλούς», προσθέτει ο Ξενοφών[21], «αυτή η επιφύλαξη θα φανεί απίστευτη, μα η δυσπιστία τους προέρχεται από το γεγονός ότι σε πολλές πόλεις οι νόμοι δεν είναι αντίθετοι με την ηδυπαθή ικανοποίηση αυτού του έρωτα.»
Γνωρίζουμε ότι στη Σπάρτη, από την πρώτη νεότητα, η εκπαίδευση του παιδιού ξέφευγε από τα όρια της οικογένειας και γινόταν πια δημόσια υπόθεση. Σε αυτές τις συνθήκες, η «παιδεραστία» καλείτο να αποκαταστήσει την πατρική δραστηριότητα και ο εραστής γινόταν, θα λέγαμε, ο δεύτερος πατέρας του ερωμένου. Εξάλλου, ο νόμος επέτρεπε στον εραστή να εξοικειώνεται πλήρως με τον αγαπημένο του, να δίνει δείγματα της τρυφερότητάς του, ενώ δεν αντιτίθετο στις πιο προσωπικές σχέσεις[22]· και, σύμφωνα με τον Αιλιανό, ο ερωμένος δεν είχε το δικαίωμα να φέρεται ούτε περήφανα, ούτε ακατάδεκτα. Αν όμως αυτός ο έρωτας γινόταν ακάθαρτος, ο νόμος επεφύλασσε παρόμοια αυστηρότητα για τον δράστη και το θύμα της διεφθαρμένης πράξης: την ατίμωση[23], την εξορία ή ακόμη και τον θάνατο[24] και των δύο.
Ασφαλώς, πρακτικώς, συχνά έπρεπε να ξεπεραστούν οι νομικές απαγορεύσεις[25] και η αγνότητα που προέβλεπε ο νομοθέτης δεν παρατηρείτο πάντα στα ήθη. Έτσι εξηγούνται οι αντιφατικές κρίσεις που ανέφεραν οι αρχαίοι συγγραφείς: από τη μια τα εγκώμια αυτών που, όπως ο Πλούταρχος[26], επιδοκιμάζουν τη σπαρτιατική «παιδεραστία» και, από την άλλη, οι κριτικές αυτών που, όπως ο Πλάτων και ο Κικέρων, την καταδικάζουν.
Στη Σπάρτη, ο εραστής λεγόταν εισπνήλας ή είσπνηλος· το αγαπάν λεγόταν εισπνείν· ο ερωμένος ονομαζόταν, όπως και στη Θεσσαλία, αΐτας (<αιτέω)[27]*· Δεν είναι απίθανο στη Σπάρτη οι νεότεροι να αναζητούσαν μερικές φορές πιο ηλικιωμένους· ο γενικός κανόνας όμως ήταν ότι ο είσπνηλος ζητούσε την εύνοια του αΐτα. Ο πρώτος υπερασπιζόταν την υπόθεση του δευτέρου στη δημόσια βουλή· ο πρώτος είχε δίπλα του τον δεύτερο στο πεδίο της μάχης και υπάρχουν πολλά παραδείγματα πίστης που έφθανε ως τον θάνατο.
Στον οίκο, ο είσπνηλος εκπαίδευε τον αΐτα στην ανδρική αρετή, όπως βλέπουμε στον σπουδαίο θρύλο του Ηρακλή, ο οποίος καλλιεργούσε στον νεαρό Ύλα τις αρετές που είχαν κάνει κι εκείνον να ξεχωρίζει. Υπήρχε επομένως τέτοια εμπιστοσύνη στην ηθική επίδραση του εραστή στην επιμόρφωση του ερωμένου, ώστε ενδέχετο συχνά ο είσπνηλος να τιμωρείται για ένα λάθος που διέπραττε ο αΐτας του.
3. Στις άλλες δωρικές πόλεις
Δεν λείπουν αποδείξεις[28] ύπαρξης «παιδεραστίας» στα Μέγαρα και στην Κόρινθο· στην Αμβρακία και στη Συρακούσα[29], αποικίες της Κορίνθου· στην Επίδαμνο[30], αποικία της Κέρκυρας, που ήταν με τη σειρά της αποικία της Κορίνθου· στην Κνίδο, στον Τάραντα[31], αποικίες της Σπάρτης· την Ηράκλεια, αποικία του Τάραντα· στον Ακράγα, αποικία της Γέλας, που ήταν αποικία της Ρόδου· στη Ρόδο[32], στην Αλικαρνασσό[33], αποικία της Τροιζήνας· στους Επιζεφύριους Λοκρούς, που έχουμε το δικαίωμα να υπολογίσουμε ως έναν από τους λαούς της δωρικής φυλής, αν προσαρτήσουμε τους Οπούντιους και τους Οζόλους Λόκρους στην αιολική καταγωγή.
Στα Μέγαρα, κάθε χρόνο στην αρχή της Άνοιξης τα αγόρια συγκεντρώνονταν κοντά στον τάφο του Διοκλή, εξόριστου Αθηναίου γνωστού για την τρυφερή και πιστή φιλία που είχε δείξει στους αγαπημένους του κατά τη διάρκεια της ζωής του, και εκεί συμμετείχαν σε έναν παράξενο διαγωνισμό φιλιού. Όποιος φιλούσε γλυκύτερα τον αντιφιλούντα, στεφόταν νικητής και πήγαινε ύστερα τα στεφάνια στη μητέρα του[34]. Ας προσθέσουμε ότι, σύμφωνα με τον Αθήναιο[35], ο Θέογνις ο Μεγαρεύς δεν ήταν αντίθετος προς την «παιδεραστία» και, σύμφωνα με τους λεξικογράφους[36], ήταν ο εραστής του Κύρνου, στον οποίο και αναφέρεται τόσο συχνά στις ελεγείες του[37].
Ο Ιέρων ο Συρακούσιος[38] επιδιδόταν πάρα πολύ στον ελληνικό έρωτα και ο ερωμένος του ο Δαΐλοχος είχε επονομαστεί ο κάλλιστος[39]. Το ίδιο επιδιδόταν και ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος[40], οι γιοι του Νυσαίος[41] και Ιππαρίνος[42], και ο Δίων, ο οποίος ήταν αξιοπρόσεκτος για την ομορφιά του σώματος και του πνεύματός του και ήταν ερωμένος του Πλάτωνα[43].
Ο πλατωνικός Εύδοξος[44] από την Κνίδο φαίνεται ότι ήταν ο ερωμένος του γιατρού Θεομέδωνα.
Στον Ακράγαντα αυτό που συνέβαλε κυρίως στο να τιμηθεί ο ελληνικός έρωτας ήταν η πίστη που ενέπνευσε ο Χαρίτων και ο Μελάνιππος[45], με τον πρώτο να είναι εραστής του δευτέρου, στην επιχείρησή τους ενάντια στον τύραννο Φάλαρι· έπειτα, ο χρησμός του Απόλλωνα απέτιε φόρο τιμής στη γενναία τους συμπεριφορά. Αντίθετα, κατηγορήθηκε ο Φάλαρις, όπως και πολλοί άλλοι βάρβαροι τύραννοι, λόγω της συνήθειάς του να επιδίδεται σε ακάθαρτη παιδεραστία[46].
Κατά τη Σουίδα[47], οι Ιταλιώτες ήταν αυτοί που είχαν ανακαλύψει τον ελληνικό έρωτα.
Αποδίδουμε επίσης στους Ετρούσκους, στους Σαμνίτες, στους Μεσσάπιους, στους Έλληνες της Μεγάλης Ελλάδας[48], την άσκηση του ακάθαρτου έρωτα των ανδρών και την αμαύρωση των νεαρών αγοριών. Ωστόσο, δεν φαίνεται ότι σε καμία από αυτές τις περιοχές η «παιδεραστία» δεν αναγνωρίσθηκε δημοσίως και ότι δεν απέκτησε πολιτική σημασία.
——————————————————————————–
[1] Σχετικά με τη δωρική παιδεραστία, βλ. Müller, Dorier, II, 290 κ. εξ.
[2] Τιμαίος, στο Αθήναιος, ΧΙΙΙ, 602 f ; Ηρακλείδης ο Ποντικός, αποσπάσματα, ΙΙΙ, σελ. 7 ; Σέρβιος, στην Αινειάδα, Χ, 325.
[3] Ακόμη και το όνομα του Κρητικού ήρωα Μηριόνη θεωρείτο κάποιες φορές ετυμολογικά προερχόμενο από την κρητική συνήθεια του διαμηρίσαι. Πρβλ. Σέξτος Εμπειρικός, H. P., III, 99.
[4] Welcker, Αισχύλου Τριλ., π. 356.
[5] Στράβων, Χ, 483, κ. εξ.
[6] Κατά τον Κόνωνα, Narratio 22, ένας κρητικός εραστής πρόσφερε κάποιες φορές στον ερωμένο του το μικρό ενός δράκου.
[7] Αυτή είναι η πραγματική έννοια της πραγματικής φράσης που κακομεταφράστηκε από τον Höck στο έργο του για την Κρήτη, ΙΙΙ μέρος, σελ. 106 κ. εξ.
[8] Βλ. και στο Στράβων, Χ, 478, την ιστορία του Ευξύνθετου και του Λευκοκόμα, εραστή και ερωμένου από την Κρήτη.
[9] Πρβλ. Κικέρων, De Republica apud Servium : « Opprobbrio fuisse adolescentibus, si amatores non haberent.»
[10] Ο Ησύχιος εξηγεί έτσι αυτή τη λέξη: «οἱ εἰς τὰ παιδικὰ ἐπὶ κάλλει ἁρπαζόμενοι παῖδες».
[11] Στον στρατό, όπως και στον χορό, ονομαζόταν παραστάτης ένας σύντροφος που βρισκόταν στον ίδιο ζυγό. Πρβλ. Αριστοτέλης, Πολιτ., ΙΙΙ, 1, 4.
[12] Πλάτων, Νόμοι, Ι, 636, VIII, 836.
[13] Πλούταρχος, De puerorum educatione, κεφ. 14.
[14] Ησύχιος, λ. Κρήτα τρόπον.
[15] Aelianus, Ποικίλη Ιστορία, IV, 1.
[16] Αριστοτέλης, Πολιτ., ΙΙ, 7, 5.
[17] Aelianus, Ποικίλη Ιστορία, ΙΙΙ, 11.
[18] Πλούταρχος, Αγησίλαος, κεφ. 2.
[19] Πλούταρχος, Κλεομένης, κεφ. 3.
[20] Ξενοφών, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, ΙΙ, 13.
[21] Κατά τον Müller (σελ. 296), είναι οι σαρκασμοί των κωμικών ποιητών των Αθηνών που θεώρησαν ύποπτη την σπαρτιατική παιδεραστία, όπως εξέθεσαν και τη φήμη της Σαπφούς.
[22] Κικέρων, De Republ., IV, 4: «Lacedæmonii ipsi cum omnia concedunt in amore juvenum præter stuprum, tenui sane muro dissæpiunt id quod excipiunt: complexus enim concubitusque permittunt palliis interjectis.» Κατά το Januar. Nepotianus, XV, 20: «Lacedæmonii osculorum licentiam dedere et concubitus, verum palliis interjectis.»
[23] Ξενοφών, Λακεδ. Πολιτ., ΙΙ, 13, και Συμπόσιο, VIII, 35.
[24] Aelianus, III, 12.
[25] Βλ. στο Πλούταρχος, Amatoriæ Narrationes, 3, την ιστορία του Αριστόδημου, αρμοστή του Ωρεού, που θέλησε να αμαυρώσει ένα αγόρι.
[26] Πλούταρχος, Περί Παίδων Αγωγής, κεφ. 4
[27]* Η εξήγηση του Meier γι’ αυτούς τους όρους φαίνεται λανθασμένη. Βλ. στο Παράρτημα VI, μια άλλη εξήγηση που προτείνει ο Fix.
[28] Μάξιμος Τύριος, Λόγοι, ΧΧΙV, π. 283 ; Davis, Dissert., ΧΧVI, π. 319 ; Müller, Dorier, σελ. 293.
[29] Πλούταρχος, Amatoriæ Narrationes, αρ. 2.
[30] Πτολεμαίος, Narratio 7.
[31] Lorentz, De Civitate veterum Tarentum, σελ. 29.
[32] Αθήναιος, Χ, 444 f.
[33] Πτολεμαίος, Narratio 3.
[34] Θεόκριτος, Ειδύλ., XII, 27.
[35] Αθήναιος, VII, 310 b ; Σουίδας, λ. Θέογνις.
[36] Ησύχιος, Σουίδας, Φώτιος, λ. Κύρνος. Πρβλ. Welcker, Θέογνις, σσ. XXIII, LXXVII.
[37] Βλ. στο Παράρτημα ΙΙ κάποια αποσπάσματα των ελεγειών του Θέογνι.
[38] Ξενοφών, Ιέρων, Ι, 31 κ. εξ.
[39] Βλ. στο Παράρτημα Ι, αρ. 5, ένα ανέκδοτο για τον Ιέρωνα και τον Δαΐλοχο.
[40] Κικέρων, Tusculanes, V, 20.
[41] Αθήναιος, Χ, 436 a.
[42] Παρθένιος, 24.
[43] Κορνήλιος Νέπος, Δίων, Ι, 2 ; ΙΙ, 3, και σχολιαστές.
[44] Διογένης Λαέρτης, VIII, 87.
[45] Aelianus, Ποικίλη Ιστορία, ΙΙ, 5 ; Σουίδα, λ. αναβολή ; Αθήναιος, ΧΙΙΙ, 602 b ; Πλούταρχος, Ερωτ., κεφ. 16 και υποσημείωση του Winckelmann; Ευσέβιος, Ευαγγελική Προπαρασκευή, V, 35.
[46] Böttiger, Kunstmythol., I, 384 κ. εξ.
[47] Σουίδα, λ. Θάμυρις.
[48] Αθήναιος, ΧΙΙ, 517 f.
Μά ήδη από τα χωρία που παραθεσατε για την παιδεραστία στην Σπάρτη, γίνεται φανερό ότι οι έννοιες “Εραστής” και “Ερώμενος”, δεν υπονούν αναγκαστικά σαρκική σχέση όπως σήμερα. Ο δε Αιλιανός αναφέρει ότι μάλιστα στην Σπάρτη εάν εντόπιζαν σαρκική χροιά στην σχέση εραστού-ερωμένου, τους έδιωχναν αμέσως από την Σπάρτη. Η παρανόηση γίνεται με την μετάφραση των όρων αυτών με την σημερινή τους έννοια, ενώ είναι φανερό ότι αναφέρονται σε αυτού του τύπου σχέση, που σήμερα ονομάζουμε με την λέξη, Μέντορας. Γι’αυτό πάντοτε ο εραστής είναι ο μεγαλύτερος και ο ερώμενος ο μικρότερος, λόγω εμπειρίας. Εάν επρόκειτο περί ομοφυλοφιλίας γιατί να απαγορεύεται η αντιστροφή των ηλικιών; Είναι παράλογο!
@Άδωνις Γεωργιάδης: Μα εδώ δεν ισχυρίστηκε κανείς ούτε πως είχαν Εραστής και Ερώμενος και σαρκικές σχέσεις, αλλά και ούτε πως δεν είχαν.
Όντως στην αρχαιότητα, χωρίς την παρέμβαση του Χριστιανισμού και, συνεπώς, της έννοιας “αμαρτία”, το νόημα της ηθικής ήταν διαφορετικό κι όχι μόνο στο συγκεκριμένο θέμα.
Στο βιβλίο οι συγγραφείς, διακεκριμένοι επιστήμονες του 19ου αιώνα,τεκμηριώνουν με παραπομπές σε αρχαία κείμενα κάθε τους λέξη και περιγράφουν με σαφήνεια την έννοια του “Ελληνικού Έρωτα”, χωρίς να καταφεύγουν ούτε στο ένα άκρο, ούτε στο άλλο.
Άλλωστε ο έρωτας για τα αγόρια -γιατί περί αυτού πρόκειται και όχι γενικώς για ομοφυλοφυλία- ήταν διαφορετικός στις διάφορες ελληνικές περιοχές.
@και στους δυο πάρα πάνω: Απ’ ότι κατάλαβα διαβάζοντας το βιβλίο -είναι το τρίτο με σχετικό θέμα αλλά τ’ άλλα δεν ήταν στην ελληνική- Ο ΜΕ, ΥΛΙΚΕΣ, ΑΠΟΔΟΧΕΣ έρωτας ήταν κολάσιμος και με ΝΟΜΟΥΣ ακόμα ΚΑΙ την εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατιάς και βέβαια εκείνοι ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ να παρέχουν τέτοιες αμοιβές ήταν τα ράμολα -άλλωστε και σήμερα ΑΥΤΟΙ τις παρέχουν!!! Όταν ΟΜΩΣ οι αποδοχές των νεαρών αγοριών ήταν μορφωτικό σύμπλεγμα: σωματικο-πνευματικο-φιλοσοφικών ανησυχιών, δηλαδή οι δάσκαλοι τους, μαζί με την σεξουαλική εκπαίδευση των ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ αρσενικών μαθητών τους, εύρισκαν και τόπο να τους φυτεύσουν και την πνευματική…;;; Εεε, τότε ήταν αποδεκτός σαν κάτι το… θείο!!!! Και άλλωστε και οι θεοί βιτσιόζοι ήταν -ΤΙ έκανε ο Δίας στο Γανυμήδη;; Και τόσοι άλλοι θεοί μεταξύ τους όταν δεν είχαν πάει στον ουρανό του Ολύμπου, ως ημίθεοι, οι αγαπημένοι θνητοί τους;;;
Αλλά ας μην κρίνουμε ΤΙ ήταν αποδεκτό πριν 2.500 χρόνια. Όλοι μπορούμε να αναποδογυρίσουμε -και όχι μόνον οι κάτοχοι μυαλού `α la Πλάτωνα- το μαύρο και να το κάνουμε άσπρο, έστω κι αν ο κ. Τιμόπεος και η κ. Λάμδα πολύ δυσκολεύονται… Έρωτας, απ’ όταν ορίστηκε ως λέξη στα ελληνικά, ΕΙΝΑΙ το ΣΕΞ! Το οποίο ΕΙΝΑΙ στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου που εδράζει και η πεινάλα. Τα υπόλοιπα είναι σοφιστείες και ο πάρα πάνω φιλόσοφος, στα πολύ γεράματά του, το ‘ριξε στην αποκήρυξη των νεανικών του… αταξιών. Θα ‘ρθουμε τώρα εμείς, μετά από 2.500 χρόνια, να υπερασπισθούμε, και τσουρμηδόν, την… αρετή τους;; Που την είχαν στεριώσει στο “Συμπόσιο” στην “Πολιτεία” -και σε πλήθος γραπτών φιλοσοφικών και σοφιστικών διδασκαλιών- για το σεπτό θέμα;;; Άλλωστε δεν είμαι και τόσο διαβασμένη, όπως ο κ. Άδωνης, και επί πλέον δεν θυμούμαι ΠΟΣΟΙ είχαν τον αρχαίο Άδωνη ερωμένο. Κοινός νους είν’ όλα αυτά. Τα υπόλοιπα είναι: “Σε ατέλειωτες κουβέντες να βρισκόμαστε”…
Και, κ. Άδωνή μου, λέτε: “Εάν επρόκειτο περί ομοφυλοφιλίας γιατί να απαγορεύεται η αντιστροφή των ηλικιών; Είναι παράλογο!”
Σας λέω: Δεν απαγορευότανε η αντιστροφή των ηλικιών -από μόνη της έμπαινε η απαγόρευση! Και είστε σοβαρός όταν λέτε “απαγορευότανε”;; Η πολιτεία μπορούσε να μπει κάτω απ’ τα σεντόνια για να διαπιστώσει ΤΙ έμπαινε και ΠΟΥ και στην συνέχεια να τιμωρήσει τον λάθος εισβολέα στην… είσοδο με τα γέρικα ξεχαρβαλωμένα κουφώματα;; Αλλά για το θεό του ΛΑ.Ο.Σ -που σας έκανε και βουλευτή κ. Αδωνή μου- για ρίχτε ματιά στην σήμερον ημέρα: Ποιό νεαρό αγόρι (ή κορίτσι) προσφέρει τις σεξ υπηρεσίες τους σε πουρά -θυλικά ή αρσενικά;;; Και, όταν ΤΙΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ, δεν τα ονομάζουμε ζιγκολό;;; …ή, for that matter, ζιγκολές ;; Τότε, στην ελλάδα, δεν ξέρανε γαλλικά και δεν μπορούσαν να διαβάσουν Αστερίξ…
Ασχολούμαστε όλοι με ένα θέμα για το οποίο οι Αρχαίοι Αθηναίοι είχαν σαφείς οριοθετήσεις και κατασταλάξεις.
Το λάθος μας εμάς δηλαδή των σύγχρονων Νεοελλήνων είναι η υπερβολή. Και συγκεκριμένα: Προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τις ερωτικές συμπεριφορές των Αρχαίων με βάση τα δικά μας σημερινά πρότυπα. Έτσι οδηγούμαστε σε λάθος γραμματολογική ερμηνεία και σε παρακινδυνευμένες κοινωνικές αξιολογήσεις μιας κοινωνίας 2.500 ετών πριν από μας.
Σεβαστή η άποψη του κ. Γεωργιάδη αφού δύσκολα θα αμφισβητούσε κανείς τις ιστορικές του γνώσεις. Όμως οι ιστορικές γνώσεις δεν αρκούν να ερμηνεύσουν κοινωνιολογικά τις αρχαίες κοινωνίες. Θα μπορούσαμε σήμερα να μιλήσουμε για αγίους ομοφυλόφιλους; Όχι βέβαια. Κι όμως οι αρχαίοι λαοί είχαν τέτοιες θεότητες. Τούτο υποδηλώνει μια άλλη ηθική συμπεριφορά στην ιδιωτική τους ζωή. Ή το απλούστερο: Η τέχνη των συγχρόνων είναι διστακτική απέναντι στις γυμνές απεικονίσεις. Αντίθετα στην Αρχαία Ελλάδα τούτο δεν ενοχλούσε καθόλου αλλά συνάμα επιβάλλονταν στην ζωγραφική, την γλυπτική, στους ολυμπιακούς αγώνες. Άλλη λοιπόν ήταν η σχέση των αρχαίων με το γυμνό και τον έρωτα.
Αυτή λοιπόν η εξοικοίωση με τέτοια θέματα που για μας σήμερα είναι ταμπού, δικαιολογεί την υιοθέτηση ενός άλλου ερωτικού κώδικα συμπεριφοράς όπου οι σχέσεις μεταξύ αγοριών ήταν τουλάχιστον ανεκτές.
@κ. Τηλεορασάκιας: Σωστά! Ήταν ΑΝΤΡΙΚΕΣ κοινωνίες που απ’ την εικόνα τους λείπουν, ουσιαστικά, οι γυναίκες. Τα αγόρια αποχωρίζονταν πολύ νωρίς από τα θυλικά της οικογένειας, την γενική τους μόρφωση την ανέθεταν σε άντρες, φιλοσόφους και γυμναστές, στις επί τούτου ακαδημίες. Δεν ήταν επιλήψιμη τέτοια σχέση εκτός κι αν ήταν έναντι αμοιβής και τέτοια συμπεριφορά ήταν απαράδεκτη στην κοινωνία τους και, όταν γινόταν γνωστή, ήταν ντροπερό ατόπημα και των δύο ατόμων που μπλέκονταν σ’ αυτή. Μετά από 2.500 χρόνια θα υπερασπιστούμε την αρετή του Μ. Αλέξανδρο ή όποιου άλλου φιλοσόφου, ιστορικού, πολιτικού ή στρατηγού; Και άραγε είμαστε απόγονοί τους; (Για ρίχτε διαβασιά τί γίνεται σ’ όλες τις παρόμοιες αντρικές κοινωνίες ακόμα και σήμερα -Ισλαμικές κατά κύριο λόγο;;)
@Διονυσία Περικλέους: Γράφετε: “Για ρίχτε διαβασιά τί γίνεται σ’ όλες τις παρόμοιες αντρικές κοινωνίες ακόμα και σήμερα -Ισλαμικές κατά κύριο λόγο;;”
Όμως και σε γυναικείες κοινωνίες γίνονται τα ανάλογα. Αλλά και οι ευνούχοι τι ήταν; Ο εκχυδαισμός του “Ελληνικού Έρωτα”. Κι είναι γνωστό ότι ο ευνουχισμός θριάμβευσε και στην Κίνα, όχι μόνο στο Ισλάμ.
Συνεπώς, μια πανανθρώπινη συνήθεια, έφτασε, όπως όλα, στην αρχαία ελληνική κοινωνία στο πολιτιστικό απόγειό της!
Ή μήπως ο χριστιανισμός δεν ξέρει τίποτα για το φόνο; Στην πιο υποκριτική εκδοχή του φόνου όμως!
Θα συμφωνήσω με τους Διονύση Βίτσο, Τηλεορασάκια, Μπρέμο ότι η προσαρμογή των σημερινών ηθικών αξιών στην αρχαιότητα και η αξιολόγησή των τότε κοινωνικών φαινομένων πάνω στην προκρούστια κλίνη της ομοφυλοφιλίας δεν είναι και ο σωστότερος τρόπος για να μελετήσει κανείς ένα φαινόμενο 2.500 χρόνια πριν, όπως και οι περισσότεροι λέτε.
Εδώ θα πρέπει να διακρίνουμε τα εξής ως προς τους κατά καιρούς μελετητές: Κάποιοι ανήκουν στην κατηγορία εκείνων που αναζητούν «άλλοθι» για την ομοερωτική συμπεριφορά του σήμερα και λένε ούτε λιγο ούτε πολύ ότι οι αρχαίοι ήταν ομοφυλόφιλοι, άρα και εμείς που είμαστε και καλώς είμαστε, επειδή ήταν οι αρχαίοι έλληνες.
Κάποιοι άλλοι, με αξεπέραστο το ψυχολογικό τραύμα της ομοφοβίας και πάσχοντας από την παραίσθηση της φυλετικής υπεροχής, διαστρεβλώνουν την ιστορία λέγοντας « οι έλληνες εκείνης της εποχής δεν ήταν ομοφυλόφιλοι… ακούς εκεί που θα πείτε τους ένδοξους προγόνους μας αδελφές!!!». ΄Ετσι, δικαιολογούν την αγάπη και συμπάθεια του μαθητή προς το δάσκαλο, φτάνει να μην το παρακάνουν…
Καλή μου κυρία Περικλέους, κατάλαβα καλά ότι για εσάς σημαίνει το ίδιο πράγμα έρωτας και σεξ; Πιστεύετε ότι ό άνθρωπος κάνει σεξ/έρωτα μόνο για αναπαραγωγή;
Και κάτι άλλο που θα ήθελα να τονίσω με την ευκαιρία : άλλο σεξουαλική ταυτότητα/ προσανατολισμός και άλλο σεξουαλική δραστηριότητα. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο, γιατί κάποιοι άνθρωποι, ανάλογα με της συνθήκες και τη χρονική στιγμή στην συναισθηματικοσεξουαλική τους πορεία, προβαίνουν σε σεξουαλικές πράξεις διαφορετικές της σεξουαλικής τους ταυτότητας.
Οι παλιότεροι λαοί, ζώντας πιο κοντά σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «συντονισμό με το Σύμπαν και τις αρχετυπικές του μορφές», είχαν επινοήσει τελετουργικές πράξεις προκειμένου να ενσωματώσουν τους εκάστοτε κοινωνικούς ρόλους. ΄Οσον αφορά το συνειδησιακό φύλο, σε κάθε ξεχωριστή ιστορική στιγμή ανά περιοχή, λαό και ιδιαίτερη κουλτούρα εμφανίζονταν έθιμα που είχαν να κάνουν με αυτή τη μύηση και την είσοδο των νέων ανθρώπων (ανδρών και γυναικών) στην κοινωνία των ενηλίκων.
΄Ετσι, ο νέος άντρας περνούσε μέσα από την μυητική διαδικασία της επαφής με τον μεγαλύτερό του στην πορεία του να ολοκληρωθεί και αυτός συνειδησιακά στο ρόλο που τον ήθελε να παίξει η κατά καιρούς και τόπους κοινωνία. Μέσω αυτής της διαδικασίας καλύπτονταν η ψυχική του ανάγκη να ταυτιστεί με τα υπόλοιπα μέλη.
Φυσικά αυτή είναι μόνο μια πλευρά της ομοερωτικής συμπεριφοράς που εξυπηρετούσε συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες και αντανακλούσε τις τότε αντιλήψεις.
Η μεγάλη στροφή έγινε γενικώς στην ηθική και όχι μόνο για την ομοερωτική συμπεριφορά, με την εξάπλωση των δύο βασικών επιθετικών θρησκειών στο γνωστό μας δυτικό κόσμο και όπου αλλού μπόρεσε να περάσει : το Χριστιανισμό και το Ισλάμ, που επιβλήθηκαν δια πυρός και σιδήρου με τις γνωστές σε όλους μας συνέπειες.
Και ερχόμαστε εμείς σήμερα να διαξιφιζόμαστε άν ο Μ. Αλέξανδρος ήταν ομοφυλόφιλος επειδή ήταν ερωτευμένος με τον ευνούχο Βαγώη κλπ. Δεν είναι λιγο πραράλογο λοιπόν να προσπαθούμε να χωρέσουν ηθικές αντιλήψεις και κανόνες σε συστήματα που είχαν άλλες αφετηρίες, εξυπηρετούσαν άλλες κοινωνικοοικονομικές ανάγκες και οδηγούσαν σε άλλη εξέλιξη; Για παράδειγμα είναι δυνατό να μιλάμε για συζυγική πίστη στις μη μονογαμικές κοινωνίες ; Τότε γιατί να κοπτόμαστε άραγε, αν ο τάδε ή δείνα διάσημος αρχαίος ήταν ομοφυλόφιλος, τη στιγμή που στην εποχή του δεν υπήρχε κάν η λέξη;
@κ. Μπρέμος: Ο ευνουχισμός ήταν, σ’ όλες τις κοινωνίες που εφαρμόστηκε, η απόλυτη διαστροφή -γινόταν, κατά κανόνα, σε πολύ μικρά αγόρια. Λέτε να ήταν με την ΘΕΛΗΣΗ των ΠΑΙΔΙΩΝ;;; Αλλά και ο ενήλικας ευνούχος ήταν ανήμπορο θύμα εμπρος στην θέληση του αφέντη-διεστραμένου. (έτσι θα τον λέγαμε σήμερα.)
Αλλά, όταν μιλάμε για το Ισλάμ, εννοούμε και την σημερινή δομή της κοινωνίας του και ο τρόπος που ζουν -και αυτό λένε εκείνοι που τις περιγράφουν- σε χώρες όπως π.χ. Σ. Αραβία. Αντρικές κοινωνίες που απ’ την εικόνα τους λείπει το 52% του πληθισμού.
@κ. Τιμοπεος λέτε: “Καλή μου κυρία Περικλέους, κατάλαβα καλά ότι για εσάς σημαίνει το ίδιο πράγμα έρωτας και σεξ; Πιστεύετε ότι ό άνθρωπος κάνει σεξ/έρωτα μόνο για αναπαραγωγή;”
Σας λέω: Αν ο θυλικός άνθρωπος είχε οίστρο έτσι θα ‘ταν όπως το περιγράφετε! Αλλά δεν συμβαίνει αυτό και μάλλον δεν καταλάβατε σωστά: Με χωρίς γυναικείο οίστρο το ΣΕΞ δεν σημαίνει αναπαραγωγή στον άνθρωπο. Σημαίνει ΟΜΩΣ συναίσθημα και χαρά. Μήπως και το καταντήσαμε μόνον ξεφούσκωμα;; Και κάθε σεξουαλική ταυτότητα ΕΧΕΙ την δική της δραστηριότητα! Πόση…;;;
Ένας από τους λόγους, που κατηγορούνται οι ομοφυλόφιλοι, είναι η συχνή αλλαγή ερωτικού αντικειμένου-συντρόφου (θα σας θυμώσω με την λέξη “αντικείμενο” αλλά έτσι το βλέπω να το διαχειρίζονται) και το πιο γερό επιχείρημα του συμβολαίου συμβίωσης -και ανεξάρτητο από το φύλο των συμβιούντων- είναι ΟΤΙ ο παραγκωνισμός των ομοφύλων στην κοινωνία μας τους έσπρωξε σ’ αυτή την τακτική.
(Πριν χρόνια και όταν ξεκίνησαν να βγαίνουν απ’ την ντουλάπα οι λεσβίες είχα ακούσει την Αγγλίδα εκπρόσωπό τους να λέει, “They think that, as soon as we see a girl, we ask “What about a quicky darling?”)Και μην μπερδεύετε την σεξουαλική ταυτότητα με το φύλο γιατί στο ενδιάμεσο φύλο δεν νομίζω να ταυτοποιούνται.
Ξέρετε; δεν χρειάζεται να ανακατεύετε και το σύμπαν στην υποστήριξη των θέσεών σας γράφοντας,
“Οι παλιότεροι λαοί, ζώντας πιο κοντά σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «συντονισμό με το Σύμπαν και τις αρχετυπικές του μορφές», είχαν επινοήσει τελετουργικές πράξεις προκειμένου να ενσωματώσουν τους εκάστοτε κοινωνικούς ρόλους.”
Σας λέω: Ο Ξενοφών, στην Κύρου ανάβαση, αναφέρει πως οι στρατιώτες είχαν δικαίωμα να παίρνουν μαζί τους στις εκστρατείες και τους ερωμένους τους!
Και, από προηγούμενο σχόλιό σας, ήταν φανερό πως ασχολείστε με τις ανατολικές θρησκείες που, λόγω του ότι το παπαδαριό ψαρεύει στην ίδια θάλασσα, ονομάζουμε την ενασχόληση “συμπαντική φιλοσοφία” ή ότι άλλο μας προστατεύει από το να χώσει -που την χώνει- την μύτη της μέσα η εκκλησία μας.
Λέτε: “Φυσικά αυτή είναι μόνο μια πλευρά της ομοερωτικής συμπεριφοράς που εξυπηρετούσε συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες και αντανακλούσε τις τότε αντιλήψεις…”
Ο κ. Τηλεορασάκιας μιλά για τις κοινωνίες, που υπήρχαν εκείνο τον καιρό, και τις ανάγκες που – σ’ όλη την ιστορία και σ’ όλες τις κοινωνίες- υποχρεώνουν σε συμπεριφορές. Κάτι μου λέει πως ήταν και λόγοι ελέγχου της αύξησης του πληθισμού και λόγοι εναντίον της κατακερμάτωσης της ιδιοκτησίας -με τους πολλούς απογόνους. Μετά την επιβολή του Χριστιανισμού ως δεσπόζουσα θρησκεία: Ο πρώτος γιός έπαιρνε την περιουσία, ο δεύτερος πάγαινε για στρατιωτική καριέρα και ο τρίτος για παππάς -για να σώσει τις ψυχές των δύο προηγουμένων- και εγώ νομίζω και για να μην χαθεί και η πρακτική των ομοφυλοφιλικών ενασχολήσεων στα μοναστήρια και στον κλήρο, γενικά…
κ. Τιμόπεε σ’ ΟΛΕΣ τις κοινωνίες με καθαρά αρσενική κυριαρχία και με τους θυλικούς στην ντουλάπα -και δεν έχουν ανάγκη τον Χριστιανισμό ή τον Ισλαμισμό- τέτοιες πρακτικές κυριαρχούσαν και οι κυριάρχοι ΠΑΝΤΑ αλλάζουν τους κανόνες… ηθικής κατά πού τους βολεύει!
Όσον αφορά στην τελευταία παράγραφό σας: Έχετε δίκιο, είναι τρελλό!
MALAKES AGGLOI
@Ανώνυμος: Γιατί μονον Άγγλοι οι μαλάκες;; Δηλαδή τώρα με την φτώχευση
Θα τους αφήσουμε να μας κλέψουν ΚΙ ΑΥΤΟ το εθνικό επίθετό;; Από τις 18-10-81 κάναμε τα πάντα για να το κατοχυρώσουμε!!!