Οι απελεύθεροι από Κατάνης (Liberi da Catania), [ανατολική Σικελία, σχεδόν απέναντι από την Ζάκυνθο] όταν αποβιβάστηκαν στη Ζάκυνθο [τότε βενετσιάνικη] πήραν εντολή από τους βενετούς να κατευθυνθούν στο μεγάλο βουνό (το Βραχίωνα). Ανέβηκαν μόνοι τους εκεί (χωρίς συνοδεία) και εγκαταστάθηκαν στο μέσο της οροσειράς, όπου έκτισαν τα σπίτια τους και εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Λέοντα, τον επίσκοπο και μετέπειτα προστάτη άγιο της Κατάνης.
Το χωριό δεν πήρε εξ αρχής «επίσημη» ονομασία, αφού εστήθηκε χωρίς την παρουσία βενετού και τη σύνταξη κτηματολογίου (όπως φαίνεται και από τα γεγονότα που επακολούθησαν).
Οι βενετοί εσημείωσαν αρχικά ότι στην περιοχή έστειλαν τους Liberi da Catania, προσδιορίζοντας και το χώρο και όταν αργότερα επενέβησαν για να τακτοποιήσουν τα πράγματα, εδέχθηκαν την ονομασία Άγιος Λέων, κατ’ επίκληση των εποίκων. Είναι επίσης ενδεικτικό ότι οι έποικοι αυτοί πήραν και διατήρησαν το διπλό επώνυμο Λιβέρης-Κατσάνιας, [Liberi – Catania] από τη νέα νομική κατάσταση του απελεύθερου και τον τόπο καταγωγής τους, αφού πριν σαν δουλοπάροικοι δεν είχαν επώνυμα.
Όπως προειπώθηκε οι βενετοί έστειλαν πρώην δουλοπάροικους της Κατάνης στα βουνά και δεν τους εμέτρησαν (από την αρχή) την έκταση της δικαιοδοσίας τους. Στο επόμενο διάστημα εσυνέχισαν να πέμπουν εποίκους στην περιοχή. Και η σημαντικότερη αποστολή φαίνεται να ήταν η πολυπληθής ομάδα από το μεσσηνιακό χωριό Μπάστα, μετά την πτώση του κάστρου της Κορώνης το 1534.
[H Κορώνη υπήρξε κτήση των Βενετσιάνων και αναδείχθηκε σε μεγάλο οικονομικό και πνευματικό κέντρο. Μετά την πτώση της στους Τούρκους κάτοικοί της κατέφυγαν στην Ζάκυνθο, που τότε ήταν Βενετία].
Η εγκατάσταση των από Μπάστα είχε βέβαια σαν συνέπεια τη σμίκρυνση του κλήρου των πρώτων εποίκων. Γεγονός που προκάλεσε αντιδικίες μεταξύ παλιών και νέων οικιστών και τη δημιουργία δύο στρατοπέδων, των Λιβέρη και των Μπάστα.
Όταν οι έριδες μεταξύ των δύο ομάδων πήραν οξύτατη μορφή (πολεμική), οι βενετοί επενέβησαν για την αραίωση του πληθυσμού και έστειλαν από τους Λιβέρη προς τη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού (Αγαλά και Κερί) και από τους Μπάστα προς την αντίθετη κατεύθυνση, τη βοριοανατολική (Πλάνο, Τσιλιβί). Οι Μπάστα μετακινούνται προοδευτικά σε Μπόχαλη-Ακρωτήρι και φτάνουν μέχρι το Κρυονέρι (στις παρυφές της πόλης), όπου χτίζουν και την εκκλησία του Αγίου Πέτρου, προστάτη αγίου της οικογένειας. Οι Μπάστα του Αη-Ληού, αφού δεν μπορούσαν να χρησιμοποιούν την εκκλησία του Αγίου Λέοντος (ιδιοκτησία των Λιβέρη), αναγκάστηκαν να κτίσουν άλλη, τον «Άγιο Πέτρο εις το χόρτον», οπότε και πήραν το παρεπώνυμο «αγιοπετρίτες».
Μετά τη βενετική επέμβαση-διευθέτηση, εδημιουργήθηκαν στο χωριό δύο γειτονιές, τα Λιβερέικα και Μπαστέικα, διαρκώς αλληλοϋποβλεπόμενες δε. Και η αγάρα (έχθρα) εσυνεχίστηκε, μέχρι την τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα, οπότε έκλεισε και τυπικά με τη συγχώνευση των δυο δημοτικών σχολείων, αφού υπήρχε από ένα σε κάθε γειτονιά και λειτουργούσαν με ελάχιστους μαθητές.
Από τις ονομασίες τοποθεσιών του χωριού Άγιος Λέων θα αναφερθώ σε δύο περιπτώσεις που εμφανίζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για τοποθεσίες στις απόκρημνες δυτικές ακτές, με ευχερή όμως πρόσβαση από το εσωτερικό. Ο Λιμ(ν)ιώνας εκτείνεται σε ευρύ μέτωπο της ακτής και την περιοχή βαθιού λαγκαδιού. Στις λακκούβες του βραχώδους τμήματος και βαθιά στην στεγνή κοίτη του λαγκαδιού, το μεγάλο κύμα εναποθέτει θαλασσινό νερό, το οποίο με το προχώρημα της εποχής πήζει και γίνεται αλάτι. Από το φυσικό αυτό αλατοπηγείο οι κάτοικοι του Αηληού εμάζευαν την «αφράλα» (αφρός-frollo-αφράλα).
Η άλλη τοποθεσία εξόδου προς τη θάλασσα είναι η Ρόξα. Μία επικίνδυνη διέξοδος, επειδή εκεί μεσολαβεί γκρεμός (roccia), αλλά και απολύτους απαραίτητη για τις αλιευτικές ανάγκες των κατοίκων.»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΙΒΕΡΗΣ, «ΤΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ», ΕΡΜΗΣ 2002
Καλησπέρα σας, καλή Σαρακοστή.
Επιτρέψτε μου δύο παρατηρήσεις:
α) Δεν ξέρω αν το λάθος είναι δικό σας, του κ. Χ. Λιβέρη, ή του δαίμονος, αλλά διαβάζω ότι “πήραν εντολή από τους βενετούς να κατευθυνθούν στο μεγάλο βουνό (το Βραχίωνα)”. Να σημειώσουμε ότι δεν είναι “Βραχίωνας”, ούτε “Βραχίονας”, αλλά “Βραχιώνας” όπως μαρτυράει και ο Λ. Χ. Ζώης.
β) Δεν αναφέρεται ποία είναι η εκκλησία της φωτογραφίας, αλλά, αν δεν κάνω λάθος, δεν είναι ούτε ο Άγιος Λέων, ούτε ο Άγιος Πέτρος. Είναι η Αγία Παρασκευή.
Φιλικώτατα
Ζακύνθιος ΚΑΣ
Καλησπέρα σας,
Ευχαριστώ πολύ για το σχόλιό σας.
α. Στο βιβλίο του ο Χρήστος Λιβέρης χρησιμοποιεί την ονομασία “Βραχίωνας”. Και το κείμενο που δημοσιεύω είναι ακριβές παράθεμα από το βιβλίο του. Όπως όμως ασφαλώς γνωρίζετε χρησιμοποιείται κι αυτό παράλληλα με το “Βραχιόνας”.
β. Δυστυχώς ολόκληρο χωριό με αρκετούς κατοίκους και με τέτοια ιστορία δεν έχει αξιωθεί στο διαδίκτυο μιας ιστοσελίδας που να γράφει κάτι περισσότερο από τα βασικά τουριστικά, όπου κανείς μαζεύει από εδώ κι από εκεί. Φωτογραφία του Αγίου Λέοντα Ζακύνθου δεν μπόρεσα να βρω στο internet. Έτσι έβαλα μια άλλη από το ίδιο χωριό, όντως την Αγία Παρασκευή, αλλά δεν λέω πως είναι ο ‘Αγιος Λέων. Aν βρείτε εσείς και μου τη στείλετε, ευχαρίστως θα την αντικαταστήσω. Ανταποδίδω τα φιλικώτατα αισθήματά σας, δεν κρύβω όμως πως θα επιθυμούσα ο αποδέκτης τους να ήταν επώνυμος.
Διονύσης Βίτσος
Κ. Βίτσο γειά σας.
Χαίρομαι να διαβάζω τα κείμενά σας, αλλά και τις απαντήσεις σας στα οποιαδήποτε σχόλια. Οι οποίες, όταν είναι άμεσες, δείχνουν ότι είσαστε καλά, και χαίρομαι και γι’ αυτό. Λοιπόν, α) ναι, γνωρίζω ότι χρησιμοποιούνται παράλληλα και οι ονομασίες «Βραχίωνας», «Βραχίονας», και «Βραχιόνας», αλλά ξέρουμε ότι είναι λάθος, έτσι δεν είναι; β) έχετε δίκιο, μόνο μία βρήκα εδώ: http://www.520greeks.com/articles/agios-leon/ η οποία δεν είναι και άριστη.
Επιτρέψτε μου να παραμείνω ανώνυμος, για να μπορώ να σχολιάζω άνετα, έστω και αν το σχόλιό μου «τσακανίσει» ακόμα και τον αδελφό μου ή την αδελφή μου.
Με φιλικώτατα και αληθινά (και όχι τυπικά) αισθήματα
Ζακύνθιος ΚΑΣ
Δεν έχω λόγους να αμφιβάλλω για την ειλικρίνεια των συναισθημάτων σας απέναντί μου. Δεν μου είναι ευχάριστο όμως να μην έχω την ικανοποίηση να ξέρω από πού προέρχονται και, κυρίως, την χαρά να τα ανταποδώσω, αφού τα συναισθήματα θέλουν αποδέκτη συγκεκριμένο.
Επιτρέψτε μου επίσης να έχω διαφορετική άποψη από σας όσον αφορά την επωνυμία των σχολίων. Το βάρος του κάθε τι, ιδίως του επαίνου ή της επίκρισης εξαρτάται κατά 50% τουλάχιστον από το ποιος το λέει. Επιπλέον δε το να μπορείς να εκφράζεις την άποψή σου δεν γίνεται αχρεωστήτως. Παρόλα αυτά σας ευχαριστώ πολύ για την ευγένεια και την εκτίμησή σας στο πρόσωπό μου.