Παππούς του συγγραφέα Διονύση Ρώμα, από τη μητέρα του Σοφία, η οποία παντρέφτηκε τον Αλέξανδρο Ρώμα, ήταν ο Χρηστάκης Ζωγράφος (1820-1896), από τους σημαντικότερους οικονομικούς παράγοντες της Κωνσταντινούπολης και ιδιαίτερος τραπεζίτης τριών σουλτάνων.
Εθνικός ευεργέτης, που στήριξε ιδιαίτερα την ελληνική παιδεία με τη χρηματοδότηση και ίδρυση σχολείων και το όνομά του συνδέθηκε στενά με την κίνηση για την προαγωγή και τη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων. Οι γενναίες δωρεές που προσέφερε στον τομέα των επιστημών, συνέβαλαν αποφασιστικά στη μόρφωση των υπό οθωμανικό ζυγό κυρίως ελληνικών πληθυσμών.
Ο Χρηστάκης Ζωγράφος καταγόταν από το Κεστοράτι της Βορείου Ηπείρου. Αποφοίτησε από την Ζωσιμαία σχολή Ιωαννίνων και στη συνέχεια έφυγε για την Κωνσταντινούπολη, όπου ο πατέρας του είχε τις επιχειρήσεις του.
Ήδη από τα εφηβικά του χρόνια έδειξε την προτίμησή του στο χρηματιστηριακό-τραπεζιτικό επάγγελμα και σε πολύ νεαρή ηλικία ίδρυσε στον συνοικισμό Γαλατά της Πόλης, μία μικρή ιδιωτική τράπεζα. Σε σύντομο χρονικό διάστημα εξελίχθηκε ως μία από τις κορυφαίες της οθωμανικής πρωτεύουσας διαθέτοντας υποκατάστημα και στο Παρίσι και δανείζοντας, όχι μόνο ιδιώτες εμπόρους, αλλά και το ίδιο το Τουρκικό κράτος.
Από το 1873 και έπειτα επένδυσε στον ελλαδικό χώρο δίνοντας μεγάλη ώθηση στις χρηματιστηριακές και τραπεζικές δραστηριότητες. Μετά την ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα το 1881, αγόρασε έντεκα μεγάλα τέως οθωμανικά τσιφλίκια, ιδιοκτησίες κυρίως του Αλή Πασά, στους νομούς Τρικάλων και Καρδίτσας συνολικής έκτασης 64.000 στρεμμάτων.
Ανάμεσά τους αγόρασε και το τσιφλίκι της Λαζαρίνας μαζί με τα γύρω χωριά.
Εκεί μαζί με τους γιους του Γεώργιο και Σόλωνα, ασχολήθηκε με την επιστημονική βελτίωση των καλλιεργειών της γης, της δενδροκομίας και της κτηνοτροφίας, ενώ εισήγαγε πρώτος από τη Γαλλία το πρώτο ατμάλετρο σε μια εποχή που χρησιμοποιούνταν ακόμα πρωτόγονα μέσα καλλιέργειας. Συγχρόνως δημιούργησε αγρόκτημα με τριάντα στάβλους, που και σήμερα εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως ιπποφορβείο. Μέσα στη φάρμα αυτή έκτισε το κονάκι.
Στην ερημική, εγκαταλειμμένη και βαλτώδη περιοχή των Κιούρκων, η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε Ζωγραφία από το επίθετο του 
ιδιοκτήτη της, ανέγειρε το υπερσύγχρονο για την εποχή του στα Βαλκάνια εργοστάσιο παραγωγής ζάχαρης. Η κατασκευή έγινε το 1892-1894 και η έναρξη λειτουργίας του το 1895. Η απειρία της οικογένειας Ζωγράφου όμως στον συγκεκριμένο κλάδο βιομηχανίας, ο αθέμιτος ανταγωνισμός για την απορρόφηση της παραγόμενης ζάχαρης, σε συνδυασμό με την βαριά φορολόγηση και την παντελή έλλειψη υποστήριξης του κράτους, οδήγησαν τη φιλόδοξη αυτή επιχείρηση σε κλείσιμο το 1909.
Σκοπός του Χρηστάκη Ζωγράφου ήταν η Παιδεία των κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό Ελλήνων. Στήριξε ιδιαίτερα την ελληνική παιδεία με τη χρηματοδότηση και ίδρυση σχολείων (Ζωγράφεια διδασκαλεία). Συνέβαλε στην ίδρυση σχολείων αρρένων και θηλέων στην πατρίδα του στο Κεστοράτι, και στο Αργυρόκαστρο. Κατά την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία (1945-1989), ο Χ. Ζωγράφος όπως και ο γιος του Γεώργιος, θεωρήθηκαν από το επίσημο κράτος ως εχθροί. Αυτό είχε ως συνέπεια όσοι έφεραν το επώνυμο ‘Ζωγράφος’ (είτε συγγενείς, είτε όχι), να εκδιωχθούν από το Κεστοράτι.
Μετά το 1989, όμως, αυτό αποτέλεσε παρελθόν και σήμερα, το «Ζωγράφειο Διδασκαλείο» Κεστορατίου που είχε ιδρύσει ο Χρηστάκης Ζωγράφος (έχει πάψει να λειτουργεί εδώ και δεκαετίες), ανακαινίσθηκε και μετατράπηκε σε μουσείο.
Το 1874 ίδρυσε με δαπάνη του στη συνοικία Σταυροδρόμι της Κωνσταντινούπολης τη «Ζωγράφειο Ελληνική Βιβλιοθήκη», θέτοντας στη διάθεση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου ετήσια χορηγία για την έκδοση των έργων των αρχαίων κλασσικών ελλήνων συγγραφέων. Το 1890 προσέφερε δέκα χιλιάδες χρυσές λίρες για να ιδρύσει το περίφημο «Ζωγράφειο Γυμνάσιο». Η γενική συνέλευση της κοινότητας αποφάσισε σε ένδειξη τιμής να ονομαστεί το σχολείο Ζωγράφειο. Το Ζωγράφειον Γυμνάσιον-Λύκειον (Özel Zoğrafyon Rum Lisesi) είναι ένα από τα λίγα εναπομείναντα ελληνικά εκπαιδευτήρια που λειτουργούν ως σήμερα στην Κωνσταντινούπολη. Ακόμη ενίσχυσε με δωρεές τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης.
Υπήρξε από τους πρωτεργάτες της κίνησης που στόχευε στην ανύψωση των φιλολογικών σπουδών στην Κωνσταντινούπολη και διετέλεσε επίτιμος πρόεδρος του «Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου» υπέρ του οποίου είχε διαθέσει μεγάλα ποσά. Αποσκοπώντας στην ενίσχυση των αποδήμων Ελλήνων συγγραφέων και καλλιτεχνών θεσμοθέτησε το «Ζωγράφειο Διαγώνισμα» του Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως και το «Ζωγράφειο Διαγώνισμα» του Παρισιού και του Μονάχου, στα οποία καθιέρωσε ανάλογα έπαθλα. Οι θεσμοί αυτοί προώθησαν σημαντικά τη λαογραφική έρευνα και την αποθησαύριση λαογραφικού υλικού.
Το 1894 έστειλε από το Παρίσι, όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, χρηματοδότησε τον ιστορικό Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο Αθηνών, που πρωτοστατούσε στη διοργάνωση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων. Ακόμα έθεσε στη διάθεση του γαμπρού του και βουλευτή Άρτας Κωνσταντίνου Καραπάνου 25.000 δραχμές «…ίνα διανεμηθώσι εις διάφορα φιλανθρωπικά καταστήματα». Δημιούργησε τόσο μεγάλη περιουσία, ώστε παρά τις ευεργεσίες, μετά το θάνατό του τα παιδιά του βρέθηκαν πάμπλουτα.
Ένα μεγάλο μέρος του τσιφλικιού του Ζωγράφου δόθηκε το 1922 στους “επίστρατους της Μ. Ασίας”.
Παντρεύτηκε σε μικρή ηλικία την Δομνίκη, γόνο ελληνικής φαναριώτικης οικογένειας, και απέκτησε μαζί της δύο γιους, τον Σόλωνα και τον Γεώργιο, και τρεις κόρες, την Μαρία, την Σοφία και την Θεανώ. Πέθανε το 1896 στο Παρίσι σε ηλικία 76 χρονών. Η Δομνίκη μετά το θάνατο του συζύγου της συνέχισε τις ευεργεσίες, με γνωστότερη τη συνδρομή της στο Παρθεναγωγείο Αργυροκάστρου.
Τα οστά του μεταφέρθηκαν από τα παιδιά του στην Αθήνα και τοποθετήθηκαν σε ένα από τα μεγαλοπρεπέστερα μαυσωλεία του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών.
Με τα έσοδα του Ζωγράφειου Κληροδοτήματος θεμελιώθηκε το 2002 και περατώθηκε το 2010 ο Ζωγράφειος Οίκος Ευγηρίας Ιωαννίνων.
[Φωτογραφίες:
- Ο ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ
- ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΖΑΧΑΡΟΥΡΓΕΙΟΥ
- ΤΟ ΖΩΓΡΑΦΕΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΣΤΗ Β. ΗΠΕΙΡΟ
- ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ Χ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ]
Προσθήκη σχολίου