Πώς «διαβάζουμε» μια φωτογραφία; Πώς θα «διαβάσουν» οι ιστορικοί, οι κοινωνικοί επιστήμονες αλλά και οι πολίτες του μέλλοντος τη φωτογραφία του δεκαπεντάχρονου έφηβου που έγινε πρωτοσέλιδο, αφίσα, στάμπα στους τοίχους της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης τον Δεκέμβριο αυτό, πώς θα χρησιμοποιήσουν τις απεικονίσεις της βίας, με τις οποίες πλημμύρισαν τα πρωτοσέλιδα στην αφήγηση της εξέγερσης;
Αιωρούμενες ανάμεσα στην καλλιτεχνική δημιουργία και στην τεκμηρίωση, οι φωτογραφίες, ιδιαίτερα όσες αποτυπώνουν στιγμές του ιστορικού γίγνεσθαι, αποτέλεσαν πάντοτε μία μοναδική, μα και συνάμα αμφιλεγόμενη πηγή για τον μελετητή του παρελθόντος.
Σφραγισμένες από την οπτική του δημιουργού τους, προσδιορισμένες κάποτε από τις λιγοστές λέξεις μιας λεζάντας, συνέλαβαν ή και συνέθεσαν τα θραύσματα μιας πραγματικότητας που η αναπαραγωγή της εξέπεμπε διαφορετικά μηνύματα προς πολλαπλούς αποδέκτες: συγκίνηση, φόβο, διδαχή, θυμό, απέχθεια, και άλλοτε συντέλεσαν σε όλες τις μορφές τους -από τις γυάλινες πλάκες και τα αρνητικά στις ψηφιακές απεικονίσεις- καθοριστικά στην κατασκευή και στην αναπαραγωγή μύθων και στερεοτύπων.
Φωτογραφίες που συνόδεψαν πράξεις ηρωισμού ή καταισχύνης, φωτογραφίες που συνόδεψαν και εμψύχωσαν τους ανθρώπους στις δικές τους πορείες ζωής, που έγιναν σημεία αναφοράς, σύμβολα.
‘Η όπως τραγουδούσε ο Μάνος Λοΐζος θρηνώντας τον νεκρό Τσε Γκεβάρα:
Μια φωτογραφία σου ήρθε και σε μένα /
Μια φωτογραφία σου απ’ τα ξένα /
Απ’ αυτές που κρατάν’ οι φοιτητές /
Απ’ αυτές που ξεσκίζει ο χαφιές /
Απ’ αυτές που κρεμάν’ οι φοιτητές στην καρδιά τους.
Πώς «διαβάζουμε», λοιπόν, μια φωτογραφία;
Μια φωτογραφία που συχνά έμεινε στη μνήμη των ανθρώπων πιότερο και από τα γεγονότα και τα πρόσωπα που απεικόνισε;
Πόσοι γνωρίζουμε, άραγε, τα ονόματα των ανταρτών που φωτογράφισε ο Σπύρος Μελετζής στο αντάρτικο;
Μα ποιος, όταν του ζητήσουν να μιλήσει για αντάρτικο, δεν θα καταφύγει, ρητά ή άρρητα, και σχεδόν αντανακλαστικά, σε αυτές τις εικόνες που έγιναν άλμπουμ, αφίσες σε φοιτητικά δωμάτια, εξώφυλλα βιβλίων, ταμπλό στα φεστιβάλ των νεολαιών.
Σε μια εποχή που η τηλεόραση δεν αποτύπωνε με τη δική της δυναμική τη συγχρονία χαράζοντάς τη στο ανθρώπινο μυαλό, η φωτογραφία αποτελεί μοναδικό τεκμήριο όπου διασώζεται η μορφή των ανθρώπων και των πραγμάτων.
Τότε η δύναμή της γίνεται ακόμη πιο έντονη και οι ανάγκες διερεύνησης των διαδρομών της καθώς και της ιστορίας του δημιουργού της πιο επιτακτικές.
Φωτογραφίες που ξεχάστηκαν για χρόνια σε κάποια συρτάρια, φωτογραφίες που κρύφτηκαν για όταν έλθουν «καλύτερες μέρες», φωτογραφίες που αγνοήθηκαν στον καιρό τους για να προβληθούν έντονα χρόνια μετά, ακολουθώντας την τύχη όλων των ιστορικών τεκμηρίων: την «ανακάλυψή» τους ως συστατικών στοιχείων της αφήγησης του χθες με βάση τις ανάγκες τής σήμερον.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗΣ -(Φωτογραφία: Ο Σπύρος Μελετζής σε δική του φωτογραφία)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
@Όλους: Πώς διαβάζετε την φωτογραφία του Τσε;;;